1. Lịch sử hình thành của dạy học tích hợp và phân hóa
Giải thích mô hình cấu trúc:
[1] Đỗ Mạnh Cường, (2010), Dạy học tích hợp – Cơ sở lý thuyết và thực tiễn, Tạp chí Khoa Học Giáo Dục Kỹ Thuật, số 15, Đại học Sư phạm kỹ thuật Tp HCM. tr. 3-8.
TÀI LIỆU THAM KHẢO TRONG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC
Những
nghiên cứu về lý luận và thực tiễn của dạy học tiếp cận năng lực, đã được nhiều
tác giả nghiên cứu và nhìn nhận ở các bình diện khác nhau, nhưng tựu chung cho
rằng: "khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh
nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá
nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,..." [2]. Trong
mỗi chủ đề của mỗi bài dạy/học không là khái niệm hay kỹ năng riêng lẻ, nhưng
là một năng lực hoặc thành tố năng lực cụ thể. Vì thế, để tiến hành dạy học, cần
phải dựa trên các lý thuyết, mô hình học tập phù hợp mới có thể gắn kết, liên hệ,
kết nối với nhau, giúp người học hoàn thiện được những năng lực thành phần. Với
quan điểm dạy học tích hợp và
phân hóa (TH&PH) đã được các nhà nghiên cứu cho là thỏa mãn và đảm bảo được
các yêu cầu của dạy học theo tiếp cận năng lực [1], [2].
Trong lĩnh vực giáo dục, khái niệm tích hợp xuất hiện từ thế kỷ XVIII thể hiện một quan niệm giáo dục toàn diện con người. Trong dạy học các bộ môn, tích hợp được hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn học, lĩnh vực học tập khác nhau (theo cách hiểu truyền thống từ 400 năm nay) thành một “môn học” mới.
Bàn về dạy học tích hợp (DHTH), tháng 9 năm 1968, “Hội nghị tích hợp về việc giảng dạy các khoa học” đã được Hội đồng Liên quốc gia về giảng dạy khoa học tổ chức tại Varna (Bungari), với sự bảo trợ của UNESCO. Hội nghị nêu ra hai vấn đề là vì sao phải DHTH và tích hợp các khoa học là gì. Theo đó, DHTH được UNESCO định nghĩa như sau: “Một cách trình bày các khái niệm và nguyên lí khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác giữa các lĩnh vực khoa học khác nhau”.
Dạy học phân hóa (DHPH) được nghiên cứu và vận dụng ở rất nhiều nước trên thế giới, trong đó phát
triển nhất là ở Mỹ. Gibson (2010) đã viết: “DHPH không phải là một xu hướng dạy học mới và cũng không phải là một quan niệm mới về dạy học” [5]. Những nghiên cứu về DHPH được bắt đầu từ lâu trên cơ sở những thành tựu nghiên cứu trước đó và những kết quả nghiên cứu này được xem như nền tảng cơ sở lí luận vững chắc của DHPH.
Tomlinson (2000) [6] xác định DHPH là một triết lí dạy học dựa trên tiền đề cho rằng học sinh học tốt nhất khi giáo viên điều chỉnh quá trình dạy học cho phù hợp với trình độ, sở thích và phong cách học tập của các em. Mục tiêu chính của DHPH là nhằm “tối đa hóa khả năng học tập của học sinh”. Ngoài ra, Tomlinson cũng chỉ ra DHPH có thể được thực hiện theo nhiều cách khác nhau và nếu giáo viên sẵn sàng sử dụng triết lí dạy học này trong quá trình dạy học thì nhu cầu học tập của học sinh sẽ được đáp ứng nhiều hơn. Tomlinson (2000) cho rằng "DHPH không chỉ là một chiến lược dạy học, cũng không phải là một công thức để dạy học mà là một cách tư duy mới về quá trình dạy và học" [6].
Các
kết quả nghiên cứu về dạy học tích hợp, nhìn chung đã được các nhà nghiên cứu
cho rằng việc tích hợp có ở tất cả các khâu của quá trình dạy học. Tư tưởng
tích hợp, loại hình tích hợp, mức độ tích hợp,... đã được nghiên cứu tương đối
xác đáng nhằm phát triển năng lực cho người học [1], [2], [5]. Dạy
học phân hóa được các nhà nghiên cứu cho là năng lực mang tính cá nhân hóa. Vì thế, dạy học
phân hóa cần
phải tổ chức việc dạy và học một cách linh hoạt, mềm dẻo nhằm đáp ứng nhu cầu của
cá nhân mỗi học sinh, dựa trên khả năng của bản thân từng học sinh [2], [3], [6].
2. Khái niệm, bản chất
a) Dạy học tích hợp
Có nhiều cách phát biểu khác nhau về dạy học tích hợp, về bản chất có thể hiểu dạy học tích hợp là dạy học nhằm hình thành ở học sinh trong quá trình học tập những năng lực, đáp ứng yêu cầu, tình huống của thực tiễn đời sống, xã hội. Những hoạt động tích hợp để học sinh thực hiện được việc phối hợp các kiến thức, kỹ năng và thao tác một cách có hệ thống với mục đích phát triển năng lực học sinh. Dạy học tích hợp được thể hiện ở tất cả các mặt về nội dung chương trình môn học, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, hình thức tổ chức dạy học.
Nhiều nhà nghiên cứu giáo dục đã phân chia các mức độ tích hợp theo thang sau: truyền thống → kết hợp → nội môn → đa môn → liên môn → xuyên môn. Một số nhà nghiên cứu khác phân chia các cách tích hợp, các mức độ tích hợp theo chiều dọc, theo chiều ngang, sự kết hợp tích hợp giữa chiều dọc với chiều ngang [5]. Tư tưởng tích hợp cũng có thể phụ thuộc vào góc nhìn của mỗi nhà nghiên cứu như: góc nhìn không gian, góc nhìn thời gian, góc nhìn quá trình,...
Theo quan điểm của Bộ Giáo dục & Đào tạo thì: Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng; phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề [2]. Như vậy, có thể hiểu tính tích hợp thể hiện qua sự huy động, kết hợp, liên hệ các yếu tố có liên quan với nhau của nhiều lĩnh vực để giải quyết có hiệu quả một vấn đề và thường đạt được nhiều mục tiêu khác nhau.
b) Dạy học phân hóa
Về mặt thuật ngữ "phân hóa" là một hoạt động mà ở đó cần phân loại, chia tách các đối tượng, để tổ chức, xác định nội dung, phương pháp và hình thức sao cho phù hợp với đối tượng ấy nhằm đạt hiệu quả tốt nhất có thể.
Theo quan điểm của Bộ Giáo dục & Đào tạo khái niệm dạy học phân hoá được hiểu như sau: Dạy học phân hóa là định hướng dạy học phù hợp các đối tượng học sinh khác nhau, nhằm phát triển tối đa tiềm năng vốn có của mỗi học sinh dựa vào đặc điểm tâm - sinh lý, khả năng, nhu cầu và hứng thú khác nhau của học sinh [2]. Vậy có thể hiểu tính phân hoá thể hiện ở sự phân biệt dựa theo các đối tượng khác nhau, áp dụng cách thức tổ chức, vận dụng nội dung, phương pháp và hình thức,... hoạt động khác nhau, sao cho phù hợp nhất với từng đối tượng, nhằm đạt hiệu quả cao.
Các yếu tố về dạy học phân hóa bao gồm: nhịp độ nhận thức, trình độ nhận thức, hứng thú nhận thức, nhu cầu nhận thức của học sinh, từ đó cần có sự phân hóa về nội dung, phân hóa quy trình, phân hóa sản phẩm, phân hóa trong công cụ đánh giá [4], [6].
Dạy học phân hóa là cần phải tổ chức việc dạy và học một cách linh hoạt, mềm dẻo nhằm đáp ứng nhu cầu của cá nhân mỗi học sinh, dựa trên khả năng của bản thân từng học sinh để giúp các em đạt được kết quả học tập tốt nhất.
Tích hợp và phân hóa là hai yêu cầu luôn cần được quán triệt đồng thời, thống nhất, được chú ý cả mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học.
3. Mô hình cấu trúc dạy học theo quan điểm tích hợp và phân hóa
1) Xác định chủ đề tích hợp: đây là việc cần xác định cần chọn mức độ tích hợp nào, nội dung phù hợp cho tích hợp, phù hợp cho phân hóa,...
2) Chuẩn bị điều kiện dạy học: với bước này bao gồm các khâu như thiết kế xây dựng bài dạy đảm bảo cho việc dạy học và kiểm tra đánh giá theo yêu cầu của dạy học tích hợp và phân hóa. Bên cạnh đó cần chuẩn bị tốt cho điều kiện phương tiện dạy học, các tư liệu dạy học,... Như vậy sẽ phải bao gồm:
- Lập kế hoạch dạy học cho tiết/bài/chương/môn học
- Đánh giá, phân loại học sinh
- Xác định và xây dựng mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức dạy học phù hợp từng loại bài dạy lý thuyết hoặc bài dạy thực hành, với nhóm học sinh theo quan điểm dạy học tích hợp và phân hóa
- Xác định, xây dựng môi trường học tập theo quan điểm dạy học tích hợp và phân hóa
- Lựa chọn và thiết kế được các công cụ kiểm tra,
đánh giá đảm bảo yêu cầu: học sinh được tham gia vào tự đánh giá; đánh giá hướng
vào năng lực thực hiện của học sinh; đánh giá cả quá trình và đánh giá kết quả
học tập
- Quản lí hồ sơ dạy học, thực hiện theo các quy định về văn bản, hồ sơ, sổ sách, quy cách biểu mẫu giáo án, bảo quản và lưu trữ
3) Tổ chức và điều khiển dạy học: Đây là bước rất quan trọng quyết định lớn đến hiệu quả dạy học, bởi vậy mỗi giáo viên có được thành công nhiều hay ít sẽ chính là đã làm làm tốt được các yêu cầu sau đây:
- Tổ chức dạy học theo quan điểm tích hợp và phân hóa phù hợp với từng đối tượng học sinh, thực hiện đầy đủ kế hoạch, đúng chương trình, nội dung
- Thực hiện các giờ dạy lý thuyết/thực hành/tích hợp theo đúng giáo án, đảm bảo chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ theo quy định
- Biết vận dụng, phối hợp các phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo, phát triển năng lực tự học của người học
- Khai thác tốt tiềm năng môi trường dạy học đặc biệt là đa phương tiện trong dạy học
- Khai thác, sử dụng thông tin hiệu quả để mở rộng kiến thức, liên hệ thực tiễn
- Giải quyết vấn đề nảy sinh trong dạy học
- Điều chỉnh và hoàn thiện hoạt động dạy học theo hướng tăng cường cho học sinh thực hành, trải nghiệm thực tiễn tại địa phương
- Tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá mang tính tương tác tích cực, toàn diện, khách quan
- Thực hiện việc kiểm tra, đánh giá liên tục trong suốt quá trình học tập (trước - trong - sau giờ học)
- Phân bổ thời gian cho từng nội dung, công việc hướng dẫn hoạt động học tập hợp lý. Đảm bảo đúng thời gian quy định cho toàn bài.
4) Phân tích kết quả: công việc này nhằm nhìn lại và đánh giá chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học đã đạt được mức độ nào? Nguyên nhân và những tồn tại đó là gì? Như vậy, có thể quay trở lại từ bước (2) để xem xét, điều chỉnh cho phù hợp.
5) Kết thúc: ở đây có thể tóm lược, khái quát hóa toàn bộ quá trình dạy học để có được thành công, đem lại chất lượng và hiệu quả. Lấy nó làm khuôn thước áp dụng cho các môn dạy/ bài dạy khác.
[2] Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể, (dự thảo 8/2015), Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội.
[3] Lê Hoàng Hà (2010), Nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên theo quan điểm dạy học phân hóa , Tạp chí Giáo dục (236), Hà Nội, tr.14- 15, 24.
[4]
[5] Lê Thị Thu Hương (2012), Dạy học phân hóa ở tiểu học nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn Toán, Luận án tiến sĩ., Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.
[6] Tomlinson C.A. (2000), Differentiation of Instruction in the Elementary Grades, ERIC Digest, University of Illinois, Chicago, US.
Một số bài viết khác có thể bạn quan tâm
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6. Quan điểm dạy học theo lý thuyết kiến tạo
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét